Καθηγητής Δημήτριος Σ. Βεζανής: Ο εθνικιστής πανεπιστημιακός

Ο Δημήτριος Βεζανής γεννήθηκε στην Αθήνα το 1904 όπου και σπούδασε. Συνέχισε τις σπουδές του σε διάφορα Πανεπιστήμια της Γερμανίας και έγινε διδάκτωρ στο Πανεπιστήμιο του Μονάχου. Το 1926 επέστρεψε στην Ελλάδα διδάσκοντας σε ανώτατες σχολές, γενόμενος καθηγητής της Γενικής Πολιτειολογίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και του Συνταγματικού Δικαίου στην Πάντειο Σχολή, μέχρι τον θάνατό του το 1968. Από το 1937 μέχρι το 1948 διετέλεσε διευθυντής του ΙΚΑ, ενώ κατά την περίοδο 1930-1931 διετέλεσε Νομάρχης Άρτας.

Ο Βεζανής πίστευε σε έναν εθνικισμό που στηριζόταν σε τέσσερις παραμέτρους: την κοινή καταγωγή, την κοινή γλώσσα, την κοινή θρησκεία και τον κοινό πολιτισμό, οι οποίες παράμετροι οδηγούσαν το έθνος σε μία αίσθηση κοινής αποστολής. Κατά τον Βεζανή ο εθνικισμός συνεπαγόταν τον σοσιαλισμό εντός των πλαισίων της εθνικής κοινότητας, δηλαδή την κοινωνική αλληλεγγύη και την προσπάθεια βιοτικής και πνευματικής ανελίξεως όλων των μελών του έθνους.

Ο Βεζανής διέκρινε σαφώς τον πατριωτισμό από τον εθνικισμό καθώς «πατριωτισμός είναι αγάπη προς την χώραν, προς μίαν χώραν όμως η οποία έχει μίαν παράδοσιν και μίαν πνευματικότητα». Για τον εθνικισμό τόνιζε ότι αυτός «δεν είναι αγάπη προς την χώραν αλλά προς το έθνος, προς τον φορέα και δημιουργό της παραδόσεως ανεξαρτήτως του χώρου εντός του οποίου ασκεί την δράσιν του. Ο πατριωτισμός είναι στατικός, είναι περιωρισμένος εις άμυναν και άρα αδύναμος. Ο εθνικισμός είναι δυναμικός, δημιουργικός και επεκτατικός».

Εφ’ όσον η έννοια του έθνους θεωρηθεί ως κεντρική για το Κράτος τότε, κατά τον Βεζανή, θα πρέπει ως σκοπός της Ελληνικής Πολιτείας να τεθεί η πραγματοποίηση της Μεγάλης Ιδέας, δηλαδή η δημιουργία μίας ισχυρής Ελληνικής Πολιτείας που θα κυβερνάται από Έλληνες και θα περιλαμβάνει όλους τους Έλληνες και τα εδάφη στα οποία η Ελλάδα έχει ιστορικές και εθνολογικές διεκδικήσεις. Μία τέτοια Πολιτεία θα μπορούσε να διασφαλίσει ένα ικανοποιητικό βιοτικό επίπεδο για το Ελληνικό Έθνος και κατόπιν να οδηγηθεί σε μία πνευματική και πολιτισμική ακμή και ακτινοβολία.

Η Μεγάλη Ιδέα έπαιζε κεντρικό ρόλο στην κοσμοθεωρία του Βεζανή καθώς θα αποτελούσε έναν σημαντικό ενοποιητικό παράγοντα απέναντι στις ισχυρές φυγόκεντρες τάσεις που χαρακτηρίζουν διαχρονικά τους Έλληνες και θα έδινε ένα όραμα που θα ενέπνεε την νεολαία, «θωρακίζοντάς» την απέναντι στις θελκτικές υλιστικές και διεθνιστικές ουτοπίες άλλων ιδεολογιών.

Ως προς την μορφή του πολιτεύματος, ο Βεζανής υποστήριζε ότι δεν υπάρχει ιδεώδες πολίτευμα, αλλά η αξία του εξαρτάται κάθε φορά από το ηθικό και πνευματικό περιεχόμενο κάθε πολιτείας. Άσκησε δριμεία κριτική τόσο στην δημοκρατία ως έννοια, όσο και στον κοινοβουλευτισμό ως σύγχρονή της μορφή, και υπογράμμιζε ότι «η δημοκρατία είναι το πολίτευμα των πολιτικώς ωρίμων λαών. Είναι το πολίτευμα της υψίστης ευθύνης. Όταν όμως η ωριμότης δεν υπάρχει και η ευθύνη απολείπει τους ασκούντας την εξουσίαν, τότε δύναται να μεταβληθή εις αληθή κόλασιν και να οδηγήση τους λαούς εις την καταστροφήν».

Ο ίδιος έδειχνε μία σαφή προτίμηση προς αυταρχικότερες πολιτειακές μορφές αλλά, εμφορούμενος πάντα από κριτικό πνεύμα, επισήμαινε και τις δικές τους σοβαρές αδυναμίες. Όποιο όμως και αν ήταν τελικά το πολίτευμα της χώρας, θα έπρεπε να επιτύχει να αλλάξει τόσο το πνεύμα του Ελληνικού λαού, όσο και των διοικούντων. Χωρίς αυτή την ηθική και πνευματική επανάσταση, ο Βεζανής θεωρούσε ότι η απλή αλλαγή πολιτειακών τύπων και θεσμών δεν θα έφερνε ουσιαστικό αποτέλεσμα.

Μία ενδιαφέρουσα πτυχή της ζωής του είναι η ενεργός συμμετοχή του στον Αγώνα για την Ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα. Ήταν μέλος της δωδεκαμελούς επιτροπής η οποία συστήθηκε στην Αθήνα το 1953 με πρόεδρο τον Αρχιεπίσκοπο Κύπρου Μακάριο και έθεσε ως σκοπό την διεξαγωγή ένοπλου απελευθερωτικού αγώνα στην Κύπρο προκειμένου να επιτευχθεί η Ένωση. Με την δράση του αυτή ο Βεζανής απέδειξε ότι ο εθνικισμός, σε αντίθεση με την εθνικοφροσύνη, δεν είναι απλά ο ενστερνισμός κάποιων αξιών και ιδανικών αλλά η συνεχής δράση και προσπάθεια για την πραγματοποίησή τους.

* Το βιβλίο του Γιάννη Κολοβού με τίτλο «Εθνικισμός, ένα κίνημα κατ’ εξοχήν: οι ιδέες και η κοσμοθεωρία του καθηγητή Δημήτριου Σ. Βεζανή» μόλις κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις «Πελασγός».

Το άρθρο δημοσιεύθηκε στο φύλλο της 18ης Μαΐου 2019 της εφημερίδας «Δημοκρατία».