Ρώσοι εθνικιστές και μοντερνιστές συνθέτες στο Μέγαρο Μουσικής

Σε ένα κυριακάτικο μουσικό πρωινό με μεγάλους Ρώσους συνθέτες καλεί το νεανικό (και όχι μόνο) κοινό του Μεγάρου η Αθηναϊκή Συμφωνική Ορχήστρα Νέων (ΑΣΟΝ), την Κυριακή 16 Οκτωβρίου στις 11:30 στην Αίθουσα «Χρήστος Λαμπράκης». Την εκδήλωση επιμελείται η μουσικολόγος Έφη Αβέρωφ-Μιχαηλίδου.

Η ΑΣΟΝ πρόκειται να μας ταξιδέψει σε έργα-σταθμούς του κλασσικού ρεπερτορίου των Αλεξάντερ Μποροντίν, Πιοτρ Ίλιτς Τσαϊκόφσκυ, Μόντεστ Μουσόργκσκυ, Σεργκέι Προκόφιεφ, Ίγκορ Στραβίνσκυ και Ντμίτρι Σοστακόβιτς. Συνθέτες που είτε εμπνεόταν την λαϊκή μουσική παράδοση και τους μύθους της Ρωσίας, είτε εμπνεόταν από το μουσικό γίγνεσθαι της εποχή τους.

Μουσικός εθνικισμός και Ρομαντισμός

Η συναυλία ξεκινά με τους δημοφιλείς «Πολοβιτσιανούς Χορούς» του μεγάλου εκφραστή του Ρώσικου μουσικού εθνικισμού, Αλεξάντερ Μποροντίν (1833-1887). Οι «Πολοβτσιανοί χοροί» προέρχονται από στον ημιτελή «Πρίγκιπα Ιγκόρ», μια όπερα, βασισμένη στο Ρωσικό εθνικό έπος «Η Εκστρατεία του Πρίγκιπα Ίγκορ». Σε αυτό ο Ίγκορ Σβιατοσλάβιτς (1151-1201) και ο γιος του Βλαντιμίρ εκστρατεύουν κατά της Μογγολικής φυλής των Πολοβιτσιανών. Θα συλληφθούν, αλλά ο Χαν Κόντσακ θα τους φερθεί ευγενικά και θα τους διασκεδάσει με χορούς και ο Βλαντιμίρ θα ερωτευτεί την κόρη του Χαν, Κοντσάνκοβα.

Είναι από αυτήν την σκηνή που προέρχονται οι διάσημοι «Πολοβιτσιανοί Χοροί», τέσσερεις χοροί, άλλες φορές μελαγχολικοί και λυρικοί, άλλες φορές άγριοι και δυναμικοί που παρατάσσονται χωρίς διακοπή για να επιστρέψουν με την μέγιστη μεγαλοπρέπεια, στο θεαματικό φινάλε. Η συγκεκριμένη σύνθεση χαρακτηρίζεται από ανατολίτικη μελωδία και εξωστρεφή χορευτική ζωντάνια και η δημοτικότητα τους οδήγησαν στην αυτοτελή τους παρουσία στο πρόγραμμα συμφωνικών συναυλιών στο πέρασμα των χρόνων. Μάλιστα το 1953, οι «Πολοβιτσιανοί Χοροί» συμπεριλήφθηκαν στο «Κισμέτ» των Ρόμπερτ Ράιτ και Τζωρτζ Φόρεστ. Από αυτούς «Ο Λαμπρός Χορός των Παρθένων» έγινε η βάση του κλασσικού ποπ τραγουδιού «Stranger In Paradise», που το 1953 ερμηνευμένο από τον κορυφαίο κρούνερ Τόνυ Μπένετ, ανέβηκε στο Νο1 του βρετανικού καταλόγου επιτυχιών. Ενώ έχει διασκευασθεί από πλήθος καλλιτεχνών από τον Χούλιο Ιγκλέσιας στους «Σαιντ Ετιέν».

Αξίζει να αναφέρουμε την πρώτη στροφή από το τραγούδι όπως ακούγεται στην όπερα:

«Πέτα πάνω στα φτερά του ανέμου
Στα χώματα της πατρίδος, τραγούδι της πατρίδας
Εκεί που σε τραγουδήσαμε ελεύθερα
Εκεί που ξεφαντώσαμε μαζί σου».

Οπαδός του ρομαντικού και μουσικού εθνικισμού υπήρξε και ο Πιοτρ Ίλιτς Τσαϊκόφσκυ, του οποίου θα ακούσουμε τα «Εμβατήριο», «Χωρός της νεράιδας από ζαχαρωτό» και «Ρώσικος χορός Τέπακ» από τον «Καρυοθραύστη», μουσική μπαλέτου βασισμένη σε μια ιστορία του Γερμανού ποιητή Ε.Τ. Χόφμαν.

Ακολουθεί η «Μεγάλη Πύλη του Κιέβου» από τους «Εικόνες από μια Έκθεση» του επίσης μουσικού εθνικιστή Μόντεστ Μουσόργκσκυ (1839-1893). Ο Μουσόργκσκυ είχε γράψει την διάσημη σουίτα για να τιμήσει του φίλου του αρχιτέκτονα και ζωγράφου Βίκτορ Χάρτμαν και την εμπνεύστηκε από την πρώτη έκθεση που έγινε στην μνήμη του. «Η Μεγάλη Πύλη του Κιέβου» δεν υπήρξε ποτέ έργο του Χάρτμαν, αλλά έκανε προσχέδιο για λογαριασμό του Τσάρου Αλεξάνδρου του Βʼ προς μνήμη της σωτηρίας του από μια απόπειρα δολοφονίας του το 1866. Ο πρωτότυπος τίτλος ήταν «Οι Πύλες των Ιπποτών στην Πρωτεύουσα του Κιέβου» η «Ήρωες». Ξεκινά με μια ενθουσιώδη εκτέλεση του «Περίπατο» που σηματοδοτεί την αρχή του όλου έργου, συνεχίζει με ένα δεύτερο μέρος που βασίζεται σε ένα Ορθόδοξο ύμνο της Ρωσίας και τελειώνει με ένα μεγαλειώδες και θριαμβευτικό φινάλε. Υπʼ όψιν ότι η «Μεγάλη Πύλη του Κιέβου» είχε γίνει διάσημη στην δεκαετία του 70, όταν διασκευάσθηκε από το «σούπεργκρουπ» του συμφωνικού ροκ, «Emerson, Lake & Palmer», η οποίοι αφιέρωσαν έναν ολόκληρο δίσκο στις «Εικόνες από μια Έκθεση».

Σύγχρονη έκφραση και πολιτικός διωγμός

Κινηματογραφικό χρώμα δίνει με την σειρά του, το διάσημο «Θέμα της Λάρας» από την βραβευμένη με Όσκαρ σύνθεση του Γάλλου Μωρίς Ζαρ για την αντικομμουνιστική ταινία «Δόκτορ Ζιβάγκο» του Ντέηβιντ Λυν. Μια σύνθεση που βασίζεται στην ρώσικη λαϊκή παράδοση, ενώ η ταινία είναι διασκευή του ομώνυμου βιβλίου του αντιφρονούντα Μπόρις Πάστερνακ για τον έρωτα ενός γιατρού για δύο γυναίκες στην διάρκεια της Οκτωβριανής Επανάστασης και του Ρώσικου Εμφυλίου.

Στο δεύτερο μέρος θα ακουστεί μία από τις γνωστότερες συνθέσεις του Σεργκέι Προκόβιεφ (1891-853), οι «Μοντέγοι και Καπουλέτοι» από την 2η Σουίτα «Ρωμαίος και Ιουλιέτα», που ο λαμπρός μουσουργός έγραψε για λογαριασμό του «Θεάτρου Κιρόφ» στο Λένινγκραντ, εξυπηρετώντας πιστά το πνεύμα του σαιξπηρικού έργου. Υπʼ όψιν, ότι ο Προκόβιεφ έγραψε πατριωτικά έργα (Αλεξάντρ Νιέφσκυ) στην διάρκεια του Μεγάλου Πατριωτικού Πολέμου, αλλά όταν μεταπολεμικά τέτοια έργα δεν χρειαζόταν στο κόμμα, κυνηγήθηκε από τους μπολσεβίκους για φορμαλισμό.

Ένας άλλος μοντερνιστής που θα ακουσθεί στην συναυλία της ΑΣΟΝ είναι ο Ίγκορ Στραβίνσκυ και «Ο καταχθόνιος χορός του κακού μάγου» από την σουίτα «Το Πουλί της Φωτιάς». Ένα έργο βασισμένο σε λαϊκά παραμύθια, με πρωταγωνιστή ένα πουλί που βοηθά ένα πρίγκιπα να σώσει μια πανέμορφη πριγκίπισσα από ένα σατανικό δράκο και να κερδίσει την καρδιά της. Το «Πουλί της Φωτιάς» είναι το πιο διάσημο έργο για μπαλέτο του Στραβίνσκυ, όπου πειραματιζόταν τόσο με την λαϊκή παράδοση της Ρωσίας, όσο και την σύγχρονη έκφραση του νεοκλασικισμού και του σειραϊσμού (δωδεκάφθογγο).

Η συναυλία ολοκληρώνεται με δύο αντιπροσωπευτικά έργα του ιδιοφυούς Ντμίτρι Σοστάκοβιτς (1906-1975), του δημοφιλέστερου Σοβιετικού συνθέτη της γενιάς του. Πρώτα ακούγεται η «2η Τζαζ Σουίτα». Όμως πιο σημαντική είναι η «5η Συμφωνία», επικό έργο που γράφηκε το 1937, ως απάντηση στις κατηγορίες του «Πολιτμπυρό» για «πρωτόγονο και χυδαίο» φορμαλισμό εξαιτίας του έργου του «Λαίδη Μακβέθ». Αυτό σήμαινε αποπομπή από το κόμμα στην διάρκεια των μεγάλων διωγμών του 1936. Εδώ ο Σοστάκοβιτς ακολουθεί το δόγμα του κόμματος ότι «όλες οι πλευρές της μουσικής θα πρέπει να υποτάσσονται στη μελωδία και μια τέτοια μελωδία θα πρέπει να είναι ξεκάθαρη και να μπορεί να τραγουδηθεί». Αποτέλεσμα ένα από τα καλύτερα και δημοφιλέστερα έργα του, που τον αποκατέστησε πολιτικά πριν ξαναδιωχθεί μεταπολεμικά από τον τρομερό Αντρέι Ζντάνοβ.

Η συναυλία της «Αθηναϊκής Συμφωνικής Ορχήστρας Αθηνών» τελεί υπό την μουσική διεύθυνση του Παύλου Στεργίου και αποτελεί ένα ανεπανάληπτο ταξίδι στην μουσική παράδοση της Ρωσίας. Τιμή εισιτηρίων 14 ευρώ, παιδικά 8 ευρώ.