Βήμα σημειωτόν αντί για βήμα εμπρός: οι Περιφερειακές εκλογές του 2010 και ο ΛΑ.Ο.Σ.

Οι πρόσφατες αυτοδιοικητικές εκλογές επιβεβαίωσαν την τάση συνεχούς αύξησης των απεχόντων ψηφοφόρων, καθώς και εκείνων που επιλέγουν την λευκή ή την άκυρη ψήφο. Όπως σχολιάζει χαρακτηριστικά ο πρώην καθηγητής της ΑΣΟΕΕ Μανόλης Δρεττάκης: «Η κατακόρυφη αύξηση του ποσοστού τού εκλογικού σώματος που απορρίπτει όλα τα κόμματα αποτελεί το πρώτο και πιο ανησυχητικό αποτέλεσμα των Περιφερειακών εκλογών του 2010, δεδομένου ότι δείχνει μια επιτάχυνση της απαξίωσης του υπάρχοντος κομματικού συστήματος» (Ελευθεροτυπία, 11/11/2010). Κατά τον επίκουρο καθηγητή Πολιτικής Επιστήμης στο ΑΠΘ Χριστόφορο Βερναρδάκη τα αποτελέσματα των δύο γύρων καταδεικνύουν ότι «η κοινωνική και πολιτική χρησιμότητα των κομμάτων, και κυρίως των δύο κομμάτων εξουσίας, έχει μειωθεί δραματικά και έτσι στο επίπεδο των τοπικών κοινωνιών, όσο μεγάλης χωρικής κλίμακας κι αν είναι, επηρεάζουν περισσότερο άλλες μεταβλητές πέραν της κομματικής ισχύος» (Αυγή, 21/11/2010).

Οι αυτοδιοικητικές εκλογές δεν προσφέρονται για εύκολες αναγωγές της εκλογικής δύναμης κάθε κόμματος λόγω του ότι επηρεάζονται σημαντικά από την εικόνα και την απήχηση του κάθε υποψηφίου, η οποία σε επίπεδο τοπικής κοινωνίας μπορεί να υπερβαίνει τις στενά κομματικές γραμμές, αλλά και επειδή υπάρχουν πολλές περιπτώσεις όπου ένας συνδυασμός υποστηρίζεται από περισσότερα του ενός κόμματα. Όπως σωστά επισημαίνει ο εκλογικός αναλυτής Τάκης Καφετζής: «Δεν μπορεί να γίνει καθαρό κομματικό ταμείο» (Ελευθεροτυπία, 9/11/2010).

Κατ' αρχάς, αξιοσημείωτη είναι η επισήμανση του Χριστόφορου Βερναρδάκη: «Ο ΛΑ.Ο.Σ. κατάφερε να συγκροτήσει αυτόνομα ψηφοδέλτια σε μόλις 6 από τις 13 περιφέρειες της χώρας, γεγονός αρνητικό για ένα κόμμα που έχει κλείσει πλέον μια δεκαετία συνεχούς παρουσίας στην πολιτική σκηνή και έφτασε σε ευρωεκλογές και βουλευτικές εκλογές του '09 σε πολύ υψηλά επίπεδα επιρροής (7,1% και 5,6% αντίστοιχα)» (Αυγή, 14/11/2010). Και αυτό όταν η εξωκοινοβουλευτική ΑΝΤΑΡΣΥΑ μπόρεσε να διαμορφώσει αυτόνομους συνδυασμούς σε 11 από τις 13 περιφέρειες.

Σύμφωνα με τις ψήφους του πρώτου γύρου των περιφερειακών εκλογών η GPO εκτίμησε την εκλογική δύναμη του ΛΑ.Ο.Σ. στο 4,1% (Ελεύθερος Τύπος, 9/11/2010). Σχολιάζοντας σχετικά ο Χριστόφορος Βερναρδάκης θεωρεί ότι «Ο ΛΑ.Ο.Σ πιστοποίησε με την εκλογική του επίδοση ότι βρίσκεται σε φάση υποχώρησης των δυνάμεών του. Το 4,0% που κατέγραψε με τους καθαρούς συνδυασμούς του ίσως να το υποτιμά ελαφρώς, αφού σε αυτό θα έπρεπε κανονικά να προσμετρηθούν τόσο κάποιες από τις ψήφους του Π. Τατούλη στην Πελοπόννησο (θα αφαιρούνταν από το ΠΑΣΟΚ), αλλά και κάποιες άλλες στις περιφέρειες, που στήριξε υποψήφιο της ΝΔ (θα αφαιρούνταν από την ΝΔ). Στην καλύτερη περίπτωση για τον ΛΑ.Ο.Σ. η «πραγματική» εκλογική του επιρροή δεν μπορεί να υπερβαίνει το 4,6%, επομένως βρίσκεται σε υποχώρηση της τάξης της μίας μονάδας επί του έγκυρου εκλογικού σώματος» (Αυγή, 14/11/2010). Από την άλλη όμως ο εκλογικός αναλυτής Πάνος Σταθόπουλος υποστηρίζει: «Αξιοσημείωτο είναι ότι ο ΛΑ.Ο.Σ. μένει σταθερός. Παρότι είχε υποψηφίους μόνο σε έξι περιφέρειες, η δύναμη που συγκέντρωσε με τους έξι υποψηφίους του είναι και η δύναμη που είχε σε εκείνες τις [βουλευτικές] εκλογές του 2009» (Ελεύθερος Τύπος, 8/11/2010).

Οι διαφορές στις προαναφερθείσες εκτιμήσεις προκύπτουν από τον διαφορετικό -και αρκετά αυθαίρετο- τρόπο επιμερισμού της εκλογικής δύναμης του ΛΑ.Ο.Σ. στους δήμους και στις περιφέρειες όπου δεν συμμετείχε αυτόνομα, αλλά υποστήριξε κάποιον ανεξάρτητο ή κοινό με άλλο κόμμα υποψήφιο. Προκειμένου να υπάρχει ένα σαφές μέτρο αποτίμησης, συγκρίνουμε την επίδοση του ΛΑ.Ο.Σ. μόνο στις έξι περιφέρειες στις οποίες είχε αυτόνομη κάθοδο -και επομένως η ψήφος ήταν σε μεγαλύτερο βαθμό κομματική- και ως μέτρο σύγκρισης χρησιμοποιείται όχι το ποσοστό των ψήφων, αλλά ο απόλυτος αριθμός των ψηφοφόρων. Μάλιστα, γίνονται δύο συγκρίσεις (δες παρακάτω πίνακα): μία με τις βουλευτικές εκλογές του 2009 (Σ1), κατά τις οποίες ο ΛΑ.Ο.Σ. έλαβε τον μεγαλύτερο αριθμό ψήφων υπέρ του, και μία με τις ευρωεκλογές του 2009 (Σ2), ως εκλογές των οποίων ο χαρακτήρας ταιριάζει περισσότερο με τις αυτοδιοικητικές εκλογές (εκλογές δευτέρας τάξεως, χαλαρότητα κομματικής ψήφου, υψηλή αποχή).

Από τις συγκρίσεις αυτές προκύπτει ότι η μόνη περιφέρεια στην οποία ο ΛΑ.Ο.Σ. αύξησε τον αριθμό των ψηφοφόρων του -και μάλιστα σημαντικά- ήταν η περιφέρεια Στερεάς Ελλάδος. Στις υπόλοιπες περιφέρειες ο ΛΑ.Ο.Σ. πέτυχε να διατηρήσει ένα ποσοστό ψηφοφόρων του που κυμαίνεται από 53,5% μέχρι 78,6% συγκριτικά με τις βουλευτικές εκλογές του 2009, και από 42,1% μέχρι 85,7% συγκριτικά με τις ευρωεκλογές του 2009. Γενικά ο ΛΑ.Ο.Σ. διατήρησε το 73% του αριθμού των ψηφοφόρων του των βουλευτικών εκλογών του 2009 και το 80% του αριθμού των ψηφοφόρων του των ευρωεκλογών του ίδιου έτους. Τα ποσοστά αυτά θα μπορούσαν να θεωρηθούν ως ικανοποιητικά για κυβερνητικά ή κατεστημένα κόμματα. Είναι όμως ικανοποιητικά για ένα νέο κόμμα μόλις δέκα ετών, το οποίο ευαγγελίζεται την ρήξη και την ανατροπή με το υπάρχον πολιτικό κατεστημένο, και μάλιστα όταν οι εκλογές διεξάγονται μέσα σε ένα κλίμα μεγάλης απαξίωσης του μεταπολιτευτικού κομματικού συστήματος;

Το εκλογικό αποτέλεσμα για τον ΛΑ.Ο.Σ. επηρεάσθηκε από τους εξής (ενδογενείς και εξωγενείς) παράγοντες:

* Την θεματολογία των εκλογών η οποία κυριαρχήθηκε από το δίπολο μνημόνιο - αντιμνημόνιο το οποίο δεν αποτελεί προνομιακό πεδίο για τον ΛΑ.Ο.Σ.

* Την μεταβολή της στάσης των πολιτών έναντι της ανάγκης προσφυγής στο μνημόνιο. Σύμφωνα με τα ευρήματα της Kapa Research (Βήμα, 10/10/2010) τον Απρίλιο το 49,6% των πολιτών θεωρούσε ως αναγκαία απόφαση την προσφυγή στο ΔΝΤ ενώ τον Οκτώβριο το ποσοστό αυτό είχε πέσει στο 30,8%. Αντιθέτως, το ποσοστό εκείνων που υποστήριζαν ότι το μνημόνιο θα μπορούσε να είχε αποφευχθεί αυξήθηκε από 41,9% σε 65,6% αντιστοίχως. Αυτή η μεταστροφή της Κοινής Γνώμης, σε συνδυασμό με την υποστήριξη από τον ΛΑ.Ο.Σ. της αναγκαιότητας προσφυγής στο μνημόνιο, δημιούργησε έναν ακόμα επιβαρυντικό εκλογικό παράγοντα για το κόμμα.

* Την εικόνα εσωκομματικών αντιθέσεων για την εκλογική στρατηγική του κόμματος και την επιλογή υποψηφίων καθώς αρκετοί βουλευτές του ΛΑ.Ο.Σ. τάσσονταν εξ' αρχής υπέρ της αυτόνομης καθόδου του κόμματος στους μεγάλους δήμους και τις περιφέρειες της χώρας και ιδιαιτέρως επικεντρώνονταν στην ανάγκη καθόδου του ΛΑ.Ο.Σ. με δικό του υποψήφιο στον Δήμο Αθηναίων και τοποθετούνταν εναντίον της στήριξης του δημάρχου Νικήτα Κακλαμάνη (Βήμα, 22/8/2010).

* Την εικόνα του ΛΑ.Ο.Σ. ως κόμματος που παλινωδεί και ενδιαφέρεται περισσότερο για τους μικροκομματικούς τακτικισμούς πότε με την ΝΔ και πότε με το ΠΑΣΟΚ και όχι για την προώθηση των ιδεών του στην ευρύτερη κοινωνία και την ανανέωση του πολιτικού συστήματος (Πρώτο Θέμα, 12/9/2010).

* Την μειωτική στάση του προέδρου του ΛΑ.Ο.Σ. απέναντι στον Μάκη Βορίδη, τον πιο εξέχοντα βουλευτή του (ατυχέστατη συνέντευξη του Γ. Καρατζαφέρη στο «Έθνος της Κυριακής», 24/10/2010). Αυτή, συνδυαζόμενη με το γεγονός ότι ο Μάκης Βορίδης τελικά δεν επελέγη ως υποψήφιος, οδήγησε στον ουσιαστικό προεκλογικό παραγκωνισμό του συγκεκριμένου βουλευτή ο οποίος βοήθησε -εντατικά μεν αλλά εκ των πραγμάτων επικουρικά- στην προεκλογική εκστρατεία για την περιφέρεια Αττικής.

* Την ιδεολογική ασυνέπεια του ΛΑ.Ο.Σ. ο οποίος, ενώ είναι κόμμα που υποστηρίζει την αυστηροποίηση της μεταναστευτικής πολιτικής και τάσσεται κατά της πολυπολιτισμικότητας, υποστήριξε δύο υποψηφίους με φιλομεταναστευτικές θέσεις και εκπεφρασμένες απόψεις υπέρ της πολυπολιτισμικότητας (Νικήτα Κακλαμάνη και Πέτρο Τατούλη). Η υποστήριξη αυτή (ειδικά εκείνη υπέρ Κακλαμάνη) δυσχέρανε τις προσπάθειες του υποψήφιου Περιφερειάρχη Αττικής Άδωνι Γεωργιάδη να αναδείξει στην προεκλογική θεματολογία τα προβλήματα που σχετίζονται με την παράνομη μετανάστευση (πχ. παραεμπόριο, γκετοποίηση, ανέγερση τζαμιού)

Πάντως, στα θετικά της προεκλογικής προσπάθειας θα πρέπει να συγκαταλεχθεί το ότι ο πρόεδρος του κόμματος πρότεινε την διερεύνηση της δυνατότητας ευρύτερης συνεννόησης με την ΝΔ προκειμένου να υπάρξουν κοινές υποψηφιότητες υποστηριζόμενες από τα δύο κόμματα και οι οποίες θα είχαν προοπτικές νίκης (συνέντευξη Γ. Καρατζαφέρη στο «Έθνος της Κυριακής», 29/8/2010). Η πρότασή του αυτή απορρίφθηκε ασυζητητί από την ΝΔ. Επιπλέον, θετικά θα πρέπει να προσμετρηθεί και το ότι, σε συνέχεια των δημοτικών και νομαρχιακών εκλογών του 2006, ο ΛΑ.Ο.Σ. συνεργάσθηκε σε τοπικό και περιφερειακό επίπεδο με συνδυασμούς υποψηφίων τόσο της ΝΔ (κυρίως), όσο και του ΠΑΣΟΚ. Το γεγονός αυτό δείχνει ότι σε τοπικό επίπεδο ο ΛΑ.Ο.Σ. γίνεται αντιληπτός ως ένα «κανονικό» κόμμα και όχι ως ένας ακραίος ή περιθωριακός σχηματισμός. Ενδεικτικά αυτής της αποδοχής της στήριξης από τον ΛΑ.Ο.Σ. και της συμπερίληψης υποψηφίων του σε πολλούς συνδυασμούς σε όλη την Ελλάδα είναι τα στοιχεία των υποστηριζόμενων από τον ΛΑ.Ο.Σ. υποψηφίων που δημοσιεύθηκαν στην εφημερίδα «Άλφα Ένα» στις 30/10 και στις 6/11.

Από τα αποτελέσματα των αυτοδιοικητικών εκλογών του 2010 προκύπτουν, τόσο για τον ΛΑ.Ο.Σ. όσο και για την ευρύτερη Δεξιά, τα εξής ζητήματα στρατηγικής:

1) Κατά τον Χριστόφορο Βερναρδάκη: «Εφεξής σημαντικός παράγων για το εκλογικό αποτέλεσμα θα είναι το πόσοι και ποιοί θα συμμετέχουν περισσότερο στην εκλογική διαδικασία» (Αυγή, 14/11/2010). Γι' αυτό θα πρέπει ο ΛΑ.Ο.Σ. να προσπαθήσει, με την βοήθεια focus groups, να «γνωρίσει» τους ψηφοφόρους του και κυρίως να εντοπίσει τους λόγους για τους οποίους η συσπείρωσή τους είναι σχετικά χαμηλή. Αν ο ΛΑ.Ο.Σ. συνεχίσει να λειτουργεί κυρίως ως υποδοχέας διαμαρτυρίας (σχετική ανάλυση του γράφοντος στο Patria, τεύχος 20 για τις βουλευτικές εκλογές του 2009) θα είναι ευάλωτος και δεν πρόκειται να μεγεθύνει την εκλογική του απήχηση. Γι' αυτό θα πρέπει να μεριμνήσει για την «ιδεολογικοποίηση» της υπέρ του ψήφου προωθώντας παράλληλα μία θεματολογία προνομιακή γι' αυτόν (εθνικά θέματα, μεταναστευτικό, ζητήματα εθνικής ταυτότητας κλπ).

2) Ίσως ένα βασικό πρόβλημα του ΛΑ.Ο.Σ. να κρύβεται πίσω από την δήλωση του προέδρου του Γ. Καρατζαφέρη ότι «το κόμμα μας δεν είναι ψιλοαρχηγικό, αλλά χοντροαρχηγικό» (Το Βήμα, 23/10/2010). Αυτό είναι επικίνδυνο καθώς ο οποιοσδήποτε αρχηγός, όσο οξυδερκής και να είναι, σίγουρα κάποια στιγμή θα κάνει κάποιες λανθασμένες εκτιμήσεις. Για την αποφυγή τους θα πρέπει το κόμμα να γίνει περισσότερο θεσμικό και λιγότερο αρχηγικό και τα όργανά του να έχουν τακτική και ουσιαστική και όχι απλά τυπική λειτουργία.

3) Στον ευρύτερο χώρο της Δεξιάς η ΝΔ δεν έχει κανέναν λόγο να πανηγυρίζει καθώς η μείωση της εκλογικής διαφοράς της από το ΠΑΣΟΚ δεν οφείλεται στην δική της άνοδο, αλλά στην κατακόρυφη πτώση της απήχησης του κυβερνώντος κόμματος. Σύμφωνα με τα στοιχεία του exit poll της Kapa Research για την περιφέρεια Αττικής μόλις το 42% των ψηφοφόρων της ΝΔ προσήλθαν στις κάλπες στον πρώτο γύρο και ψήφισαν τον υποψήφιο του κόμματος (Το Βήμα, 9/11/2010) ενώ, σύμφωνα με την εκτίμηση του Μανόλη Δρεττάκη, συνολικά η ΝΔ έλαβε πάνω από 520.000 ψήφους λιγότερους σε σχέση με τις βουλευτικές εκλογές του 2009 (Ελευθεροτυπία, 11/11/2010). Ο πολιτικός αναλυτής της Public Issue Γιάννης Μαυρής υποστηρίζει ότι η ΝΔ απώλεσε 727.000 ψήφους εκ των οποίων οι 321.000 απείχαν από τις εκλογές (Εποχή, 21/11/2010). Αντιθέτως, το μόνο κερδισμένο κόμμα των εκλογών ήταν το ΚΚΕ το οποίο σημείωσε σαφή άνοδο σε ποσοστά και σε ψήφους, αλλά και η ακροαριστερή ΑΝΤΑΡΣΥΑ.

Είναι προφανές ότι πολλοί ψηφοφόροι οι οποίοι ήθελαν να διαμαρτυρηθούν για το μνημόνιο και για τα σκληρά μέτρα που αυτό έχει επιφέρει επέλεξαν να υποστηρίξουν τις αυθεντικές αντικαπιταλιστικές εκφράσεις και όχι την ΝΔ της «αναδιαπραγμάτευσης των όρων του μνημονίου». Θα πρέπει λοιπόν η ηγεσία της ΝΔ να επαναξιολογήσει τόσο την στάση της όσο και την ρητορική της στο θέμα αυτό. Όπως σωστά επισημαίνει ο βουλευτής του ΛΑ.Ο.Σ. Μάκης Βορίδης: «Η αντιμνημονιακή ρητορική της ΝΔ την οδήγησε σε μία εξ αντικειμένου συνοδοιπορία με την Αριστερά! Γιατί όταν οι αντιμνημονιακοί τόνοι είναι τόσο έντονοι, η εναλλακτική πρόταση χάνεται μέσα στις αντιμνημονιακές κραυγές. Και όταν η Ν.Δ. οικοδομεί το αντιμνημονιακό μέτωπο, απλώς παράγει ιδεολογικοπολιτική νομιμοποίηση για την Αριστερά. Δυστυχώς, η ηγεμονική δύναμη της ευρείας Δεξιάς, η Νέα Δημοκρατία, επέλεξε για μια ακόμη φορά τον ολισθηρό δρόμο της υποχωρήσεως μπροστά στη ρητορική της Αριστεράς: έθεσε το δίλημμα μνημόνιο - αντιμνημόνιο, συνέβαλε στη διόγκωση του αντιμνημονιακού ρεύματος και έμεινε να κοιτάει την Αριστερά να δρέπει εκλογικές νίκες» (Καθημερινή, 16/11/2010).

4) Τέλος, η θέση υπέρ της ανασύνθεσης της ευρύτερης Δεξιάς παράταξης είναι σωστή και οι προσπάθειες πραγματοποίησής της πρέπει να συνεχισθούν. Κατά τον Μάκη Βορίδη: «Οι όροι αυτής της ανασυνθέσεως οφείλουν να είναι όροι ιδεολογικοί και προγραμματικοί. Το οργανωτικό πρόβλημα είναι συνέπεια της απουσίας ενός συγκεκριμένου ιδεολογικού και προγραμματικού λόγου. Το γεγονός δε ότι τα μεγάλα προβλήματα αντιμετωπίστηκαν με όρους οργανωτικούς και ποσοτικούς οδήγησαν στην ήττα της ΝΔ. Δηλαδή, ενώ θα έπρεπε ο λόγος να γίνεται πειστικός, ορθολογικός και να στοχεύει στην μετακίνηση των ψηφοφόρων, δηλ. στην διαμόρφωση της κοινής γνώμης, η γνώμη των πολιτών θεωρήθηκε δεδομένη, η ιδεολογική ηγεμονία της Αριστεράς ως μη αναστρέψιμη πραγματικότητα και ως λύση προκρίθηκε η αλλαγή ιδεών της παρατάξεως, πολιτική που εκφράστηκε ως «μεσαίος χώρος». Άρα η ανασύνθεση αυτή πρέπει να είναι μία ευρεία ιδεολογικοπολιτική διεργασία, χωρίς σπασμωδικές κινήσεις, με τρόπο ώστε να διαμορφωθούν οι συνθήκες ώστε όλοι να υπηρετήσουν ένα κοινό πλαίσιο αξιών και ένα κοινό πρόγραμμα. Μέρος αυτής της διαδικασίας θα μπορούσε να είναι η εκλογική προγραμματική συνεργασία» (Ημερησία, 4-5/9/2010).

* Ο Γιάννης Κολοβός είναι επικοινωνιολόγος και συγγραφέας του βιβλίου «Άκρα Δεξιά και Ριζοσπαστική Δεξιά στην Ελλάδα και στην Δυτική Ευρώπη 1974-2004» το οποίο κυκλοφορεί από τις εκδόσεις «Πελασγός».