Υπερπληθυσμός και περιβάλλον

Το ζήτημα του υπερπληθυσμού του πλανήτη είναι ένα σοβαρό και αμφιλεγόμενο θέμα, το οποίο κατά καιρούς προκαλεί έντονο δημόσιο διάλογο. Το 2011 ο πληθυσμός του πλανήτη ξεπέρασε τα 7 δισεκατομμύρια κατοίκους, όταν το 1960 ο πληθυσμός ήταν περίπου 3 δισεκατομμύρια!

Το ερώτημα προκύπτει αβίαστα: Πόσους ανθρώπους «χωράει» ο πλανήτης, ώστε να είναι δυνατή η διασφάλιση ενός ορισμένου επιπέδου διαβίωσης, καθώς και μίας ορισμένης ποιότητας ζωής; Ειδικώς σε περιόδους οικονομικής κρίσης και αβεβαιότητας, όπως αυτή που διανύουμε, η αύξηση του παγκόσμιου πληθυσμού εντείνει το σχετικό προβληματισμό.

Ένα ακόμη ζήτημα που προκύπτει, είναι το ακόλουθο: Ο παγκόσμιος πληθυσμός αυξάνει ομοιόμορφα ή υπάρχουν ορισμένες φυλές ή περιοχές που γνωρίζουν «πληθυσμιακή έκρηξη»; Μήπως αλλάζει η σύνθεση του παγκόσμιου πληθυσμού; Η απάντηση είναι θετική. Ο λεγόμενος «Τρίτος Κόσμος» και ειδικώς η υποσαχάρια Αφρική γνωρίζουν μία άνευ προηγουμένου πληθυσμιακή έκρηξη, ενώ οι πληθυσμοί των ανεπτυγμένων χωρών γηράσκουν και μειώνονται.

Διάφοροι εθνικοί, αλλά και υπερεθνικοί οργανισμοί μελετούν την αύξηση του παγκόσμιου πληθυσμού και προσπαθούν να προβλέψουν τις επιπτώσεις της. Πάρα ταύτα οι σχετικές μελέτες είναι αμφιλεγόμενες. Τις περισσότερες φορές οι πολιτικές, φιλοσοφικές και θρησκευτικές πεποιθήσεις των μελετητών επηρεάζουν την κρίση τους και τα συμπεράσματά τους. Ούτως ή άλλως το ζήτημα είναι δύστροπο. Ποιος έχει το δικαίωμα να «αποφασίσει» για τον πληθυσμό του πλανήτη; Παρά ταύτα το ζήτημα θα πρέπει να αντιμετωπισθεί, πριν προκαλέσει κοινωνικές συγκρούσεις, αλλά ίσως και πολεμικές συρράξεις.

Στο δεύτερο μισό του 20ου αιώνα ο πληθυσμός αυξάνεται περίπου κατά 1 δισεκατομμύριο ανά δεκαετία. Εφόσον διατηρηθεί αυτός ο ρυθμός είναι βέβαιο ότι σε λίγες δεκαετίες θα δημιουργηθούν σοβαρότατα προβλήματα. Ενδεικτική είναι η κατάσταση που επικρατεί στις μεγαλουπόλεις της Κίνας, στις οποίες η ποιότητα της ατμόσφαιρας είναι πολύ κακή. Αλλά ακόμη και στην ιδιαίτερα ανεπτυγμένη Ιαπωνία, όπου πολλοί άνθρωποι είναι αναγκασμένοι να κινηθούν σε περιορισμένο χώρο, προκαλούν έκπληξη οι φωτογραφίες που έχουν κατά καιρούς δημοσιευθεί, με τους υπαλλήλους του μετρό που έχουν ως καθήκον να σπρώχνουν τους επιβάτες μέσα στους συρμούς ώστε να μπορούν να κλείσουν οι πόρτες.

Η αύξηση του πληθυσμού είναι βέβαιο ότι θα αυξήσει τις ανάγκες σε τρόφιμα και ενέργεια. Έως τώρα δεδομένου ότι οι πληθυσμοί της Ινδίας και της Κίνας, οι οποίοι αγγίζουν τα 3.000.000.000, δεν είχαν πρόσβαση στα καταναλωτικά αγαθά της Δύσης το πρόβλημα δεν έχει αποκτήσει δραματικό χαρακτήρα. Τα επόμενα χρόνια όμως η αλλαγή των καταναλωτικών τους συνηθειών και ειδικώς η απόκτηση αυτοκινήτων και οικιακών ηλεκτρικών συσκευών και η αλλαγή των διατροφικών τους συνηθειών είναι βέβαιο ότι θα προκαλέσει αυξημένες πιέσεις στην ζήτηση ενέργειας, πετρελαίου και τροφίμων. Η Κίνα έχει ήδη προνοήσει και επενδύει σε αγροτικές εκτάσεις στην Αφρική, αλλά πόσο εύκολο θα είναι για τους αυξανόμενους πληθυσμούς της Αφρικής να δεχθούν την «εξαγωγή» τροφίμων, όταν οι ίδιοι γενικώς υποσιτίζονται;

Ένα άλλο ζήτημα είναι ότι αύξηση της παραγωγής τροφίμων δεν είναι δυνατή χωρίς επιπτώσεις. Για να αυξηθεί η παραγωγή τροφίμων θα πρέπει να αυξηθούν οι καλλιεργήσιμες εκτάσεις, το οποίο είτε γίνεται εις βάρος δασικών εκτάσεων είτε γίνεται με την μεταφορά νερού ή την διενέργεια γεωτρήσεων. Όλα αυτά όμως έχουν προφανείς περιβαλλοντικές επιπτώσεις. Ένας δεύτερος τρόπος είναι η αύξηση της παραγωγικότητας των υφιστάμενων εκτάσεων, αλλά αυτό απαιτεί την χρήση λιπασμάτων και φυτοφαρμάκων ή την χρήση γενετικώς τροποποιημένων (μεταλλαγμένων) φυτών. Ειδικώς η χρήση μεταλλαγμένων τροφίμων προτείνεται όλο και περισσότερο τα τελευταία χρόνια ως η βασική μέθοδος για την αντιμετώπιση των επισιτιστικών αναγκών του πλανήτη.

Ανάλογα προβλήματα θα προκύψουν για την κάλυψη των ενεργειακών αναγκών του πληθυσμού. Είναι βέβαιο ότι τα κράτη θα χρησιμοποιήσουν κάθε διαθέσιμη πηγή ενέργειας. Ενδεικτική είναι η πρόσφατη απόφαση του Καναδά να «αποχωρήσει» από την συνθήκη του Κιότο. Είναι επίσης βέβαιο ότι οι διαμάχες για τις ενεργειακές πηγές θα ενταθούν τα επόμενα χρόνια. Τα ισχυρά κράτη του πλανήτη θα κάνουν τα πάντα προκειμένου να εξασφαλίσουν την ενεργειακή τους επάρκεια. Ελπίζουμε ότι οι επόμενες ελληνικές κυβερνήσεις να σταθούν στο ύψος των περιστάσεων και να υπερασπισθούν σθεναρά τις διαφαινόμενες ενεργειακές πηγές της χώρας μας.

Τέλος δεν θα πρέπει να παραληφθεί μία ακόμη συνέπεια που προκαλεί η αύξηση των πληθυσμών του Τρίτου Κόσμου, αυτή της λαθρομετανάστευσης. Είναι προφανές ότι οι αύξηση των πληθυσμών θα εκτοξεύσει τους αριθμούς των ανθρώπων που θα αποφασίσουν να μετακινηθούν προς τις ανεπτυγμένες χώρες. Τις συνέπειες της λαθρομετανάστευσης μπορεί κανείς να τις διαπιστώσει στο κέντρο της Αθήνας, αλλά και των άλλων ελληνικών πόλεων.

Ο Δυτικός κόσμος, εάν δεν αποφασίσει σύντομα πως θα αντιμετωπίσει αποτελεσματικά αυτό το ζήτημα, θα βρεθεί μπροστά σε εκρηκτικά προβλήματα.